Ich qotish sabablari
Juda ko‘p omillar ich qotishiga olib keladi. Shulardan eng ko‘p uchraydigan sabablar kuchli stress, uzoq muddatli safar va jarrohlik amaliyotidan keyingi holatlar. Sabablar quyidagilar bo‘lishi mumkin:- Gipodinamiya (kamharakatlik);
- Kam suyuqlik iste’mol qilish;
- Parhezga haddan ziyod amal qilish;
- Najasli tosh;
- Oshqozon osti bezi surunkali yallig‘lanish kasalliklari;
- Dizbakterioz;
- Oshqozon ichak tizimi yarali kasalliklari;
- Gemorroy;
- Paraproktit;
- Nevrologik patologiyalar (insult, parkinsonizm, skleroz);
- Orqa miya jarohatlari;
- Qandli diabet;
- Gipotireoz (qalqonsimon bez disfunksiyasi);
- Depressiyaga tushish;
Ich qotishi belgilari
Ich qotish iste’mol qilingan ozuqa moddalarining ichak bo‘shlig‘ida yurmay qolishi bilan tushintiriladi. Bunda ichaklar devori motorikasi buzilganligi sababli 2 sutka yoki undan ko‘proq vaqt davomida ichi kelmaydi. Najas massasining ichakda to‘planib turishi qorin sohasida og‘riq va diskomfort chaqiradi. Ko‘pchilik bemorlarda ichaklar g‘uldirashi kuzatiladi. [caption id="attachment_10982" align="aligncenter" width="1000"]
Illyustratsiya: www.checkpregnancy.com[/caption]
Boshqa belgilar quyidagilar:
- Ishtahaning pasayishi;
- Og‘izda yoqimsiz ta’m bo‘lishi;
- Bosh og‘riqlari;
- Ko‘krak sohasidagi og‘riqlar: taxikardiya;
- Mushaklar og‘rishi;
- Uyqusizlik;
- Hayotiy qobiliyatning sustlashishi;
- Nevroz holatlar paydo bo‘lishi;
Qabziyat asoratlari
Qorinda og‘irlik hissi, og‘riq va meteorizmdan tashqari quyidagi asoratlar ham paydo bo‘lishi mumkin:- Yo‘g‘on ichak divertikuli;
- Ichak tutilishi;
- Gemorroy tugunlaridan qon ketishi;
Ich qotishini tashxislash
Ich qotishining asl sababini aniqlash uchun bir qator mutaxassislar konsultatsiyalari kerak bo‘ladi. Birinchi navbatda shifokor proktolog yoki gastroenterolog tavsiyasi kerak bo‘ladi. Diagnostikani aniqlashtirish uchun qo‘shimcha tekshiruv kolonoskopiya yoki irrigoskopiya o‘tkaziladi. E’tibor qarating: kolonoskopiya yo‘g‘on ichakni maxsus trubka kirgizilib, yoritilgan holda ko‘rishdir. Irrigoskopiya – noinvaziv usul bo‘lib, rentgenokontrast modda yuborilib rentgenogramma qilishdir. Bulardan tashqari UTT (UZI) qilib qorin bo‘shlig‘ini ko‘rish ham mumkin.Ich qotishini uy sharoitida davolash
Ich qotishida qo‘llaniladigan preparatlar faqatgina asl sababini aniqlagandagina tavsiya etiladi. Ich qotishida birinchi navbatda diyeta qilish kerak. Ovqat ratsionida o‘simlik kletchatkalariga boy bo‘lgan mahsulotlar bo‘lishi lozim. Meva va sabzavotlar ko‘proq iste’mol qilish zarur. Ovqatni kam-kamdan tez-tez yeyish kerak, kunda 5-6 marta. E’tibor qarating: agar siz ich qotishidan qutulmoqchi bo‘lsangiz, ovqatlanish rejimiga rioya qiling, bir kunda kamida 2 litr suyuqlik iste’mol qilish yaxshi samara beradi. Yumshatuvchi huqna (klizma) qilish ham ich qotishida katta yordam beradi. Uning tarkibiga o‘simlik moyi yoki baliq moyi qo‘shish kerak. Muhim: ich yumshatuvchi shamchalar ich qotishining davosi emas, balki u birinchi tez tibbiy yordamdir. Ich qotmasligi uchun aktiv turmush tarzini tanlash tavsiya qilinadi. Agar sizda tongi va kechki yugurish bilan shug‘ullanishga vaqt bo‘lmasa, ish joyingizning o‘zida mashqlar qiling. Ichak motorikasini yomonlashtiruvchi preparatlar (antidepressantlar, antiatsidlar yoki atropin) iste’mol qilayotgan bo‘lsangiz, shifokoringiz bilan maslahatlashgan holda ularni ma’lum bir vaqtga to‘xtatib turing.Bolalarda ich qotish kuzatilsa...
Bolalarda ich qotishining sababi quyidagilar bo‘lishi mumkin:- Hazm tizimi a’zolarining kasalliklari (rivojlanishdagi anomaliyalar);
- Nerv tizimi va endokrin tizimi kasalliklari;
- D vitamin yetishmasligi (raxit);
- Emizayotgan ona ovqat ratsionining buzilishlari;
Foto: Sittercity.com[/caption]
Ajralayotgan najasning hajmi bolaning individual holatidan kelib chiqib baholanadi. Bolaning najas hajmi va soniga qarab emas, balki tana vazniga qo‘shilishiga qarab aniqlanadi. Sun’iy ovqatlantirishdagi bolalarda ichi kuniga 1 marta kelishi shart.
Bolalarda ich qotishini quyidagilar bilan bilib olish mumkin:
- Bolaning injiqlashishi;
- Ishtahaning yo‘qolishi;
- Najas kelayotganda qiynalish;
- Orqa chiqaruv teshigidan chiqayotgan gazning o‘tkir hidliligi;
- Tana vazniga massa qo‘shilmasligi.
Xalq tabobati bilan ich qotishini davolash
Qora olxo‘ri.(quritilgani). Yarim kilogramm quritilgan qora olxo‘ri olib 1,5 litr suvda uncha baland bo‘lmagan olovda 25 daqiqa davomida qaynating. So‘ngra uning tinishini kuting. Krushina ildizidan olib kukun holatiga keltiring va 50 gr qaynatmaga qo‘shing. 25 daqiqa past olovda qaynating. Tinishini kuting so‘ngra 200 gr na’matak solib yotishdan oldin yarim stakandan iching. Aralashmaning ta’mi ancha yoqimli. Nonushtada lavlagi, karam va sabzini qirg‘ichdan chiqazib aralashtiring, unga zaytun moyi qo‘shib iste’mol qiling. Kepak iste’mol qilish. Qaynatilgan kepakni 1 choy qoshiqdan birinchi o‘n kunlikda qabul qilib turing. Uni ovqatdan oldin kuniga 3 mahal iste’mol qiling. Keyingi bosqich 2 hafta davomida 2 choy qoshiqdan, kuniga 3 mahal qabul qilinadi. Kepak iste’mol qilish ichaklarni ishlashini yaxshilaydi va organizmning zaharlanishini oldini oladi.Ichaklar harakatini yaxshilovchi mashqlar bajarish
Xalq tabobati ichak tizimini yaxshilashda juda katta foyda beradi, masalan ertalab uyqudan uyg‘onganda yotoqdan turmasdan qorin sohasini soat strelkasi bo‘ylab massaj qilish. Orqa taraf bilan yotib oling kindikdan 2 sm pastroqqa ikki qo‘lingiz barmoqlarini qo‘ying va chuqur nafas olib barmoqlaringiz bilan qattiq narsani sezmaguningizcha bosing, buni 2 daqiqa davomida bosib turing. Mashqni har kuni 3-5 marotaba bajarib turing.Bolalarda ich qotishning davosi
Har kuni tongda bolani ovqatlantirishdan avval sterillangan (toza) o‘simlik moyidan 1 tomchidan berishni boshlang. Ikkinchi kuni 2 tomchi va shunday usul bilan yarim choy qoshiq hajmgacha olib boring. Moyni sterillash uchun moyni bankga solib uni sovuq suvga soling. Suv bilan to‘lgan idish va uning ichidagi bankani past olovda suv qaynagungacha kuting va yarim soat davomida suv qaynasin.Jarrohlik aralashuvi
Agar ich qotishi ichak devorlaridagi yaxshi sifatli yoki yomon sifatli hosilalar bilan birga kuzatilsa, kechiktirmasdan jarrohlik amaliyoti o‘tkazilishi kerak. Mavzuga aloqador foydali maqolalar:
"Qabziyat uzoq vaqt (uch kun va undan ortiq) ich kelmasligidir. Ba’zan qorin bo‘shlig‘i a’zolarining yallig‘lanishi, o‘tkir yuqumli kasalliklar, markaziy asab tizimining xastalanishi, kuchli yurak og‘riqlari, jigar bilan bog‘liq dardlarda ham ich qotadi. Qabziyat maʼlum bir kasallikka aloqador bo‘lmasdan turib ham rivojlanadi.
Masalan, o‘z vaqtida xojatga bormaslik, to‘g‘ri ichak shilliq pardalarining yallig‘lanishi, bavosil tugunlarining mavjudligi, iste’mol qilingan oziq-ovqat mahsulotlari ichak tebranishini (peristaltikasini) yetarlicha ta’minlay olmasligi, bundan tashqari qo‘rg‘oshindan zaxarlanish, spirtli ichimliklar ichish, narkotik moddalarni iste’mol qilish ham qabziyatni keltirib chiqaradi" - deydi professor Farhod Dautov "Sihat salomatlik" jurnalida chop etilgan maqolasida.
Qabziyat bo‘lganda odam o‘zini noxush sezadi, qorni og‘irlashib ketganday tuyulib, simillab og‘riydi, ishtaxasi bo‘g‘iladi, og‘zi bemaza bo‘ladi, boshida og‘riq turadi, eti uvushib uyqusi buziladi, asabiy bo‘lib qoladi. Kuzatishlarimizga ko‘ra kam ovqat iste’mol qiluvchi va ayniqsa ertalab nonushta qilmaydigan kishilar qabziyatga moyil bo‘lishadi.
Ich qotmasligi uchun odam oz-ozdan tez-tez ovqatlanishi lozim. Ovqatlanish vaqtida suyuqlik (choy, qahva) ichmagan ma’qul. Chunki bunda suyuqlik ajralib chiqqan oshqozon shirasining kuchini susaytiradi, natijada yeyilgan taom parchalanmay qoladi va ichaklarda yel to‘planadi, hazm jarayoni buzilib qabziyat yuzaga keladi.
Ovqat tarkibida suv ko‘pmi?
Ichak tonusining pasayishi, doimo bir xil ovqatlarni yeyish, ovqat tarkibida suv kam bo‘lishi, ho‘l meva va sabzavotlarni kam iste’mol qilish yo‘g‘on ichakning meyoriy faoliyati buzilishiga sabab bo‘lib, natijada ich yurishishi qiyinlashadi.
Bir qator endokrin buzilishlar (qalqonsimon bez, buyrak usti bezi va jinsiy bezlar faoliyati susayishi), ruhiy kasalliklar va nevrozlar ham qabziyat bilan kechishi aniqlangan. Qabziyatning ikkita turi mavjud.
- Atonik qabziyat kamqonlik yoki ozib ketish oqibatida organizmning darmonsizlanib, ichak mushaklari zaiflashuvi natijasida kelib chiqadi. Kamharakat kishilar va muntazam bir xil ovqat yeydiganlar orasida ko‘proq uchraydi.
- Spastik qabziyat ruhiy iztiroblar, ish paytida zaxarlanish, ko‘p chekish oqibatida ichak mushaklarining qisilishi (spazmi) natijasida kelib chiqadi. Qabziyatning bu turida ishtaxa yo‘qolishi, bosh og‘rishi, qorinda simillovchi og‘riq bo‘lishi kuzatiladi.
Qabziyat dardining oldini olish mumkin
Organizmni chiniqtirish, kundalik rejimni (mehnat, dam olish, uyquni) to‘g‘ri uyushtirish, vitaminlarga boy ovqatlarni iste’mol qilish, sabzavot va ko‘katlarni yeb turish, badantarbiya mashqlari bilan muntazam shug‘ullanish qabziyatning oldini oladi.
Atonik qabziyat bo‘lganda ko‘p harakat qilish, qora non, sabzavot va ho‘l mevalar, grechixa bo‘tqasi, sut-qatiq iste’mol qilish tavsiya etiladi. Nahorda ichilgan bir stakan meva sharbati yoki yangi qatiq ham ich yurishishiga yordam beradi.
Spastik ich qotishida asablarni charchatmaslik, spirtli ichimliklardan voz kechish, achchiq va sho‘r taomlar hamda dorivorlarni kamroq iste’mol qilish lozim.
Kisel, kakao, qaxva, achchiq choy singari ichimliklar, shuningdek xurmo, anor, nok kabi mevalar ichni qotirib yuborishini unutmang. Mevalar – olxo‘ri, o‘rik, olcha (yoki ularning qoqisi), sabzavotlar – qovoq, karam, sholg‘om, sabzi, lavlagi (va ularning sharbatlari) ichning yurishishiga ko‘maklashadi.
Har kuni naxorda bir choy qoshiq toza asal iste’mol qilish qabziyatning oldini oluvchi muhim vositadir.
Ichni yumashtish uchun...
Surunkali qabziyat bezovta qiladigan kishilar olxo‘ri mevasi yoki suli (gerkules) donlari qaynatilgan suvni ichishlari lozim. Qirilgan turp suvi hamda iliq holdagi karam suvini ichish ham ichak faoliyatini yaxshilaydi.
Sano barglari qadimdan buyon surgi sifatida ishlatib kelinadi. Qabziyat holatini bartaraf etish uchun sano barglaridan 10-15 gramm olib bir stakan qaynab turgan suvda bir soatcha damlanadi. So‘ng dokadan suzib olinadi va kechqurun uxlashdan oldin bir stakan ichiladi.
Qabziyatdan xalos bo‘lishda tog‘olcha damlamasi va undan tayyorlangan kompot yaxshi foyda beradi.
Sut va sut mahsulotlari ichni yumshatuvchi omillardan biridir. Agar kishi kuniga bir litrgacha sut ichsa uni ich qotishi bezovta qilmaydi.
Kanakunjut moyi (kastornoye maslo) ham eng yaxshi surgi o‘rniga o‘tadi. Katta yoshdagilar 15-30 gramm, bolalar 5-10 gramm (bir choyqoshiq) kanakunjut moyi ichishlari tavsiya etiladi.
Arpabodiyon hamda shivit (ukrop) dan tayyorlangan damlamalar ichak dam bo‘lishining oldini oladi va qabziyat yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Yirik tuyilgan (kepakli) jaydari undan va javdar unidan yopilgan nonlar ichak faoliyatini meyorga solishi isbotlangan.
Behi urug‘i ham qabziyat holatini bartaraf etishda surgi sifatida qo‘llaniladi. Buning uchun yetilgan behi urug‘i mevadan ajratib olinadi va salqin joyda quritiladi. Bir choyqoshiq behi urug‘i ustiga 200 gramm (bir stakan) qaynoq suv quyib damlanadi. Damlamadan kuniga ovqatdan oldin chorak stakandan uch mahal ichiladi.
